Το φάρμακο της ελβετικής επιτυχίας

Αγαπητέ κύριε Δήμου,

Πέρασαν αρκετές μέρες από την δημοσίευση του άρθρου σας περίΕλβετίας, και πολλά ειπώθηκαν ήδη. Θα προσθέσω όμως και εγώ ένα μικρό κείμενο, προσπαθώντας να ερμηνεύσω διαφορετικά από εσάς το φαινόμενο της ελβετικής επιτυχίας. Το έργο σας το παρακολουθώ, και το εκτιμώ, εδώ και πολλά χρόνια, αλλά (ίσως λόγω επαγγελματικής ενασχόλησης με την επιστήμη) πιστεύω πως οι θέσεις και τα επιχειρήματα προέχουν των εκφορέων τους.

Η Ελβετία μόνο σχετικά πρόσφατα απέκτησε οικονομική ευρωστία. Μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα η οικονομία της ήταν ουσιαστικά αγροτική και το εμπόριο της μόνο τοπικό. Μετά, η βιομηχανική ανάπτυξή της ξεκίνησε βασιζόμενη στην παραγωγή χημικών και φαρμάκων.

Στην Ελβετία έχουν έδρα μερικές από τις μεγαλύτερες φαρμακευτικές βιομηχανίες του κόσμου. Ενδεικτικά αναφέρω τις Novartis, Hoffmann-La Roche, Merck-Serono κ.λπ. Τα φαρμακευτικά προϊόντα αποτελούν το 30% των ελβετικών εξαγωγών και ο φαρμακευτικός κλάδος αποτελεί συνολικά περίπου το 6% του ελβετικού ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος.

Τι δικαιολογεί όμως αυτήν την ανάπτυξη του φαρμακευτικού τομέα; Μια ματιά στην ιστορία μπορεί να μας δώσει μια απάντηση: Οι συνθετικές οργανικές ενώσεις (και κατά συνέπεια και τα φάρμακα) άρχισαν να ανακαλύπτοναι τον 19ο αιώνα, σαν συνέπεια της αφθονίας άνθρακα εν μέσω της βιομηχανικής επανάστασης. Περί το 1850 ανακαλύφθηκαν οι πρώτες τεχνητές χρωστικές υφασμάτων στη Γαλλία και Γερμανία. Η μεγάλη επιτυχία των προϊόντων αυτών οδήγησε σε μια σειρά διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας τόσο για τα υλικά όσο και για τις μεθόδους παραγωγής τους. Στην Ελβετία, όμως, την εποχή εκείνη τα δικαιώματα ευρεσιτεχνίας δεν προστατεύονταν. Κατά συνέπεια η παραγωγή των παραπάνω ουσιών ήταν ελεύθερη. Μια σειρά βιομηχανιών εγκαθίστανται λοιπόν στην ελβετική πόλη της Βασιλείας (μια και είναι η κοντινότερη στα γαλλικά και γερμανικά σύνορα). Μεταξύ άλλων εκεί ιδρύονται οι εταίριες CIBA, Hofmmann, Sandoz κ.λπ, πρόγονοι των  σημερινών  φαρμακευτικών πολυεθνικών. Ενδιαφέρον είναι και το γεγονός πως για την ανάπτυξή τους οι εταιρίες αυτές ανέπτυξαν και ένα εκτεταμένο δίκτυο λαθρεμπορίου των προϊόντων τους στις χώρες που αυτά τελούσαν υπό νομική προστασία. Η σημαντική άνθηση των εταιρίων αυτών τους επέτρεψε και μεγάλες επενδύσεις για έρευνα και ανάπτυξη νέων προϊόντων. Παράλληλα, μεταξυ του 1888 και 1904, υιοθετήθηκαν και στην Ελβετία νόμοι προστασιας των ευρεσιτεχνιών. Με αυτόν τον τρόπο προστατεύθηκαν όλες οι ανακαλύψεις επί ελβετικού εδάφους και εδραιώθηκε η βιομηχανία χημικών και φαρμάκων στη χώρα. Η αναπτυξή της σε μία από τις πρώτες δυνάμεις του κόσμου δεν είναι παρά μια φυσική συνέπεια.

Για λόγους συντομίας δεν θα αναφερθώ στα αίτια της ανάπτυξης του τραπεζικού κλάδου, ούτε στον ρόλο που έπαιξε η στάση της χώρας στους δύο παγκόσμιους πολέμους του 20ου αιώνα στην οικονομική ανάπτυξή της. Δεν μπορώ όμως να μην σας υπενθυμήσω πως ακόμα και σήμερα η Ελβετία θεωρείται «οικονομικός παράδεισος» που παρέχει πλήθος ευκολιών σε οιονδήποτε προτίθεται να μεταφέρει την περιουσία του στη χώρα. Δεν είναι τυχαίο πως οι πλουσιότεροι επιχειρηματίες και οι μεγαλύτερες πολυεθνικές έχουν έδρα τους την Ελβετία.

Πιστεύετε ακόμα πώς, όπως λέτε, «Ο πλούτος των Ελβετών είναι απόρροια της παλιάς αστικής χρηστομάθειας που έλεγε: η σκληρή δουλειά φέρνει καρπούς»;

(Οι παραπάνω πληροφορίες για την ελβετική οικονομία αντλήθηκαν από τα σχετικά άρθρα στο Wikipedia, εδώ και εδώ, καθώς και απο μια μελέτη του πανεπιστημίου της Βασιλείας για την ιστορία της φαρμακευτικής βιομηχανίας στην περιοχή, εδώ)

*Ο Σωτήρης Βλάχος είναι πυρηνικός φυσικός κι ερευνητής στο CERN στην Γενεύη