Οι Καρυάτιδες καθαρές ξανά

O Πρόεδρος του Μουσείου Ακρόπολης Δημήτρης Παντερμαλής και ο συντηρητής Κώστας Βασιλειάδης μας εξηγούν την περίπλοκη διαδικασία που κρατά δυόμισι χρόνια και βραβεύτηκε από το International Institute for Conservation.

Οι επισκέπτες του Μουσείου της Ακρόπολης στέκουν μπροστά στις Καρυάτιδες και παρακολουθούν στο μόνιτορ τη διαδικασία συντήρησης, ο κόσμος μαθαίνει το λέιζερ, τη διαδικασία, εξοικειώνεται με τη λέξη «συντήρηση». Δίπλα μας μια δασκάλα εξηγεί στα άφωνα παιδιά μιας τάξης δημοτικού την περιπετειώδη ιστορία τους. Το Μουσείο επέλεξε να μην απομακρύνει τις Καρυάτιδες από τις αίθουσες του Μουσείου και να μην υποβάλλει τα γλυπτά στην περιπέτεια μιας επιπλέον μεταφοράς. Ταυτόχρονα επιθυμεί να φέρει τους επισκέπτες σε άμεση επαφή με διαδικασίες που έως τώρα γίνονταν σε απροσπέλαστα εργαστήρια συντήρησης.  

Οι εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης για τις Καρυάτιδες, τις Κόρες της νότιας πρόστασης του Ερεχθείου, κρατούν δυόμισι χρόνια και θα ολοκληρωθούν στις αρχές Ιουνίου. Συνεργάζονται το Μουσείο της Ακρόπολης και το Ινστιτούτο Ηλεκτρονικής Δομής και Λέιζερ του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας Κρήτης (ΙΗΔΛ-ΙΤΕ). Το Μουσείο Ακρόπολης βραβεύθηκε για το πρόγραμμα αυτό από το International Institute for Conservation (IIC) στην Βιέννη, με το Keck Award 2012.  

Στο μόνιτορ αυτό ο επισκέπτης παρακολουθεί τη διαδικασία καθαρισμού και συντήρησης

Πρόεδρος του ΔΣ του Μουσείου Ακρόπολης Δημήτρης Παντερμαλής, μας ιστορεί τις περιπέτειές τους, οι οποίες κρατούν περισσότερο από έναν αιώνα. 

Ο πρόεδρος του Μουσείου Ακρόπολης Δημήτρης Παντερμαλής

Tο Ερέχθειο, μας εξηγεί ο Δημήτρης Παντερμαλής, «είναι ένα από τα πιο ταλαιπωρημένα κτίρια της αρχαιότητας στην Ακρόπολη, ίσως περισσότερο και από τον Παρθενώνα. Ιδιαίτερα μετά τον βομβαρδισμό του Μοροζίνη και την πολιορκία των Τούρκων στην Ακρόπολη μετά την επανάσταση του 1821, υπέστη πολλές καταστροφές έπεσαν τοίχοι, έπεσαν κολώνες και καταστράφηκαν και γλυπτά. Με την απελευθέρωση, μετά το 1832-33 άρχισαν οι προσπάθειες για αναστήλωση, συνεχίστηκαν  και στις αρχές του 20ου  αιώνα έγινε μια γενναία αναστήλωση των κορών από τον Νικόλαο Μπαλάνο, ο οποίος αναστήλωσε όλη την Ακρόπολη. Το 1984 τοποθετήθηκαν μέσα στο Μουσείο της Ακρόπολης, σε ένα γυάλινο χώρο με άζωτο γιατί οι συνθήκες του περιβάλλοντος έβλαπταν την επιφάνειά τους.»   

Σε ποια κατάσταση ήταν τα γλυπτά; Ήταν πολύ ταλαιπωρημένα γλυπτά ακόμα και από τις αναπνοές των επισκεπτών. Το 2007 μεταφέρθηκαν εδώ στο Μουσείο της Ακρόπολης. Ήταν η πιο εντυπωσιακή αλλά και η πιο δύσκολη μεταφορά γιατί έπρεπε να μεταφερθούν όρθιες, να μην ακουμπήσουν πουθενά παρά μόνο στη βάση τους. Με ένα τρόπο που οι συντηρητές μαζί με τον μηχανικό τον κύριο Ζάμπα σχεδίασαν, ώστε να είναι προστατευμένες σε μεταλλικά κιβώτια και με όλες τις προδιαγραφές που υπάρχουν, ήρθαν μπήκαν εδώ, στη θέση τους. Στη συνέχεια το Μουσείο πήρε την απόφαση να προχωρήσει στον καθαρισμό. Η μέθοδος αυτή του καθαρισμού είχε αναπτυχθεί στην Ακρόπολη πριν γίνει το Μουσείο φυσικά, στα έργα καθαρισμού συντήρησης της Δυτικής ζωφόρου. Εκεί  τότε,  οι μηχανικοί συνεργάστηκαν ώστε να αναπτυχθεί μια μέθοδος η οποία καταστρέφει, καίει τον ρύπο και κρατά όχι μόνο την επιφάνεια, δηλαδή το μάρμαρο αλλά διατηρεί και την πατίνα του.    

Αυτό το έργο το χαρακτηρίζετε εύκολο ή δύσκολο; Θεωρητικά το λέει κανείς εύκολο. Στην πράξη είναι πολύ δουλειά μέχρι να μπορέσεις να το κάνεις με ακρίβεια και να τολμήσεις πάνω σε τέτοια γλυπτά που έχουν τεράστιο συμβολισμό και τεράστια σημασία και να το εφαρμόσεις δίχως καταστροφές. Άρχισε να φεύγει αυτή η επίστρωση της αιθάλης και του ρύπου από πάνω και ουσιαστικά τα βλέπουμε τα γλυπτά όπως ήταν τον 19ο αιώνα πριν αρχίσει να μολύνεται η ατμόσφαιρα της Αθήνας. Με τον τρόπο αυτό τα γλυπτά έγιναν πιο φωτεινά, επειδή οι κρύσταλλοι του μαρμάρου άρχισαν να γίνονται ορατοί και επίσης το παιχνίδι του φωτός και της σκιάς είναι πολύ πιο έντονο και αποτελεσματικό και πολύ πιο κοντά σε αυτό που ήταν στην αρχαιότητα. Το άλλο που προέκυψε κατά τη διάρκεια της συντήρησης είναι ότι,  με την πραγματοποίηση αυτή του καθαρισμού φάνηκαν πάρα πολλές πληγές. Υπήρχαν μέρη στοκαρισμένα, ανακαλύψαμε κομμάτια τα οποία ήταν προσθήκες παλαιοτέρων αναστηλώσεων που δεν είχαν καταγραφεί και έτσι διαπιστώσαμε ότι δεν ήταν αρχαία. Επίσης ερευνήσαμε και την ευστάθεια των γλυπτών η οποία είναι εξαιρετική και επειδή το μουσείο διαθέτει ένα καθημερινό μηχανικό και χημικό καθαρισμό της ατμόσφαιρας δεν έχουν πρόβλημα με τη μαζική επισκεψιμότητα. Έτσι είναι έξω από μια γυάλινη προθήκη, δεν είναι πίσω από μια βιτρίνα, είναι πιο εύκολα προσβάσιμες στους επισκέπτες.  

Είναι από τα πιο δημοφιλή εκθέματα του Μουσείου; Είναι από τα πιο δημοφιλή, όπως και τα περισσότερα εκθέματα του Μουσείου της Ακρόπολης. Αυτά παρέμειναν όρθια και ζωντανά επί 25 αιώνες. Οι Καρυάτιδες κέρδισαν τον παγκόσμιο θαυμασμό, η ρωμαϊκή αρχιτεκτονική τις χρησιμοποίησε πάρα πολλές φορές, όπως στο Forum του Αυγούστου και τη Βίλα του Αδριανού και στα κατοπινά χρόνια, στην Αναγέννηση χρησιμοποιήθηκαν σε πολλά δημόσια κτίρια της Ευρώπης και της Αμερικής.   

Ο υπεύθυνος της ομάδας των συντηρητών Κώστας Βασιλειάδης και η πέμπτη Καρυάτιδα

Πόσα άτομα ασχολείστε με τις Καρυάτιδες; Είμαστε μια ομάδα 6 ατόμων και δουλεύουμε με τις Καρυάτιδες δυόμισι χρόνια. Περίπου έξι-επτά μήνες με κάθε γλυπτό.  

Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στον καθαρισμό και τη συντήρηση; Ο καθαρισμός είναι μια μη αντιστρεπτή διαδικασία, με την οποία αφαιρούνται οι ρύποι.  Η συντήρηση περιλαμβάνει και μια άλλη σειρά εργασιών όπως είναι η στερέωση της επιφάνειας, καθαρισμός κενών ρωγμών, η αφαίρεση παλαιών κονιαμάτων, επανασυγκολλήσεις, είναι αυτές οι διαδικασίες.  

Αυτή η εργασία γιατί δεν είχε γίνει νωρίτερα, αφού μιλάμε για εμβληματικά γλυπτά... Δεν είχαν ωριμάσει ίσως οι συνθήκες για αυτή την επέμβαση.   

Θα μας εξηγήσετε την τεχνική που εφαρμόζετε; Η τεχνική λέιζερ αναπτύχθηκε με την συνεργασία της Υπηρεσίας Συντήρησης Μουσείων Ακροπόλεως και του  Ινστιτούτου Ηλεκτρονικής Δομής και λέιζερ του ΙΤΕ Κρήτης. Κατασκευάστηκε ένα καινοτόμο μηχάνημα το οποίο λειτουργεί σε δυο μήκη κύματος στο υπέρυθρο και στο υπεριώδες και σε συνδυασμό και των δυο. Αυτό μας επιτρέπει ουσιαστικά να γίνονται κάποιες ρυθμίσεις ώστε για κάθε περίπτωση κρούστας και υποστρώματος να χρησιμοποιούμε την κατάλληλη αναλογία μικτής ακτινοβολίας. Το λέιζερ «χτυπάει» την μαύρη κρούστα και ανακλάται, σταματά στο μάρμαρο. Το μάρμαρο δεν επηρεάζεται ποτέ από το λέιζερ.  

Αυτή η διαδικασία γίνεται σε μία φάση; Όταν καθαρίζουμε περνάμε δυο χέρια. Πρώτα αφαιρούμε τον κύριο όγκο της μαύρης κρούστας και στο δεύτερο χέρι τα υπολείμματα.  

Πώς είναι, να είστε μέσα σε αυτό το παραβάν και να δουλεύετε με μια Καρυάτιδα; Καταρχήν είναι μεγάλη τιμή για την δική μας ομάδα να κάνει αυτή τη δουλειά. Στην αρχή έχεις σοκ, δέος, αλλά το ξεπερνάς πολύ γρήγορα γιατί πρέπει να δουλέψεις. Το αντιλαμβάνεσαι ότι είναι κάτι πολύ σημαντικό,  κάποια στιγμή όταν αφαιρεθούν τα πάντα και τη δεις.  

Πόσο έχουν προχωρήσει οι εργασίες; Τώρα είναι καθαρισμένες οι τρεις Καρυάτιδες και ο πάνω κορμός της τέταρτης. Μέσα στο παραβάν έχουμε την πέμπτη.  

Το ημερολόγιο της συντήρησης με τα σχέδια του γλυπτού

Τι ήταν αυτό που σας απασχόλησε περισσότερο όταν σχεδιάζατε τον καθαρισμό; Κάτι που μας απασχόλησε πολύ από την αρχή ήταν ο σχεδιασμός. Έπρεπε να κατασκευαστεί  μια κατάλληλη πλατφόρμα, να βρεθούν κατάλληλες κουρτίνες για να μη τις διαπερνά το λέιζερ. Παράλληλα το ΙΤΕ «μάζεψε» το μηχάνημα, έκανε ένα πιο μικρό για να χωρά εδώ. 

Επίσης, η πλατφόρμα έπρεπε να μπορεί να αλλάζει σχήματα όπως και αλλάζει προκειμένου να προσαρμοστεί σε κάθε  Καρυάτιδα. Έπρεπε να σχεδιαστούν τα ημερολόγια και να γίνουν τα σχέδια. Για αυτές τις τέσσερις Καρυάτιδες έχουν γίνει περισσότερα από 200 σχέδια, γίνεται μια λεπτομερής καταγραφή. Έχουμε ένα ηλεκτρονικό ημερολόγιο, στο οποίο καταγράφεται μέρα με την ημέρα τι έχει γίνει. Όταν τελειώσαμε με την πρώτη Καρυάτιδα, οι σημειώσεις που τυπώσαμε, η εργασία μας, ήταν ένας τόμος. Υπάρχει ένα τεράστιο φάσμα εργασιών, γίνεται μια περίπλοκη δουλειά μέσα στην οποία ο καθένας έχει τον ρόλο του.  

Πώς ήταν η πρώτη μέρα, όταν ξεκινήσατε; Την πρώτη μέρα κοιταζόμασταν μεταξύ μας, αναρωτιόμασταν «τώρα τι ξεκινάμε να κάνουμε;», είχαμε άγχος, προσμονή. Όταν ξεκινήσαμε να καθαρίζουμε με αυτή τη μέθοδο τη Δυτική ζωφόρο, θυμάμαι τον πρώτο καιρό είχα εφιάλτες. Έβλεπα στον ύπνο μου ότι κάτι δεν πήγαινε καλά. Στην πραγματικότητα, όλα πήγαν καλά. Τώρα, εδώ, προχωρήσαμε, αλλάξαμε μεθοδολογία, είμαστε καλύτερα.  

Οι επισκέπτες έχουν περιέργεια, σας ρωτούν, ενδιαφέρονται για τη δουλειά που γίνεται και βλέπουν μπροστά τους; Ο κόσμος  παρατηρεί την εργασία με μεγάλο ενδιαφέρον, το βλέπουμε και από το πόσους προσελκύει το μόνιτορ. Έχουν περιέργεια, η άποψή τους είναι θετική και έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με εργασίες που μέχρι σήμερα γίνονταν σε κλειστά εργαστήρια. Δεν είχαν ιδέα τι σημαίνει συντήρηση. Ο κόσμος εκπαιδεύεται και εξοικειώνεται με αυτό το οποίο συμβαίνει εδώ. Πέρα από την επίσκεψη στο Μουσείο, είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα εμπειρία.  

Θα μας μιλήσετε για τους συντηρητές του Μουσείου Ακρόπολης; Είμαστε σε σύνολο 18 συντηρητές και τεχνικοί συντήρησης και  το εύρος των εργασιών μας είναι πολύ μεγάλο. Ασχολούμαστε και με την συντήρηση αλλά και με την παραγωγή αντιγράφων για τα πωλητήρια. Εμείς  ήμασταν το ενεργό κομμάτι από την πλευρά του Μουσείου, του προγράμματος «Ψηφίζω Παρθενώνα» για το 3D σκανάρισμα όλης της ζωφόρου του Παρθενώνα. Κάθε κάθε έργο έχει τις δυσκολίες του και διαφορετικές ανάγκες.  

Κύριε Βασιλειάδη ποιά ήταν η καλύτερή σας μέρα στο Μουσείο; Όλοι εδώ δουλέψαμε πολύ σκληρά από την αποξήλωση του παλιού Μουσείου τον Ιανουάριο του 2007, εν συνεχεία από τις 14 Οκτωβρίου του 2007  όταν άρχισε η μεταφορά και μέχρι να ανοίξει το Μουσείο, το 2009 χωρίς σταματημό, χωρίς σαββατοκύριακο και γιορτές. Τα δωδεκάωρα ήταν η ρουτίνα μας. Νομίζω η πιο σημαδιακή μέρα, ήταν η μέρα που είδαμε το Μουσείο να ανοίγει.  

Αυτή η σκούρα μικρή επιφάνεια στον ώμο του γλυπτού είναι ένα υπόλειμα της προηγούμενης κατάστασης και η "σφραγίδα" που πιστοποιεί την συντήρησή της

Ανάμεσα στα λέιζερ με τις υπέρυθρες και υπεριώδεις ακτίνες

Η ομάδα των συντηρητών: Μαρία Γαυρινιώτη, Δημήτρης Μαγκαφάς, Δημήτρης Μαραζιώτης (υπεύθυνος του τομέα συντήρησης), Κώστας Βασιλειάδης, Βασιλική Ραχιώτη, Ιωάννα Φαρμάκη, Λιάνα Τότου

Οι δυο Καρυάτιδες, μετά τις εργασίες συντήρησης

Πηγή: lifo