«Παπαγάλοι» Το σύγχρονο όπιο του λαού

Γράφει ο Γιάννης Κατσίμπας

Στις 28 Σεπτεμβρίου του 1980 η Janet Cooke δημοσίευσε στην Washington Post ένα ρεπορτάζ για ένα οκτάχρονο αγοράκι που ήταν εθισμένο στα ναρκωτικά. Ο αντίκτυπος που προκάλεσε ήταν τόσο μεγάλος που η Cooke δέχτηκε το βραβείο Πούλιτζερ δύο χρόνια αργότερα. Δύο ημέρες μετά την παραλαβή του βαρύτιμου βραβείου όμως η ίδια αναγκάστηκε να παραδεχτεί ότι το ρεπορτάζ ήταν κατασκευασμένο.

Πριν από λίγες ημέρες το STAR στο κεντρικό του δελτίο παρουσίασε τη φωτογραφία του 18χρονου που μαζί με το συνεργό του δολοφόνησαν δύο 25χρονους για οικονομικές διαφορές. Οι δύο νεκροί ήταν καθώς φαίνεται οπαδοί της Χρυσής Αυγής, κάτι που όλα τα κανάλια τόνιζαν με κάθε ευκαιρία, αλλά η ιστορία σκάλωνε στο γεγονός ότι και οι δολοφόνοι ήταν επίσης οπαδοί του ίδιου κόμματος. Έτσι κατά την διάρκεια της μετάδοσης του ρεπορτάζ το κοντρόλ του STAR έκανε ένα μαγικό και έσβησε σε πραγματικό χρόνο και μπροστά στα μάτια των τηλεθεατών το τατουάζ με τη σβάστικα που είχε στο δεξί του χέρι ο ένας από τους δράστες.

Αυτή δεν ήταν όμως η πρώτη φορά που ένα δελτίο ειδήσεων παίζει τόσο φαιδρά με τα πραγματικά γεγονότα:

Το 2008, το βράδυ της δολοφονίας του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου, το MEGA παρουσίασε ένα κατασκευασμένο ρεπορτάζ, στο οποίο είχαν προστεθεί ήχοι από συγκρούσεις και σειρήνες περιπολικών προκειμένου να φανεί ότι επικρατούσε αναταραχή την ώρα που ο ειδικός φρουρός Κορκονέας σήκωσε το πιστόλι και πήρε εν ψυχρό τη ζωή του 15χρονου. Χρειάστηκε να περάσουν τρία χρόνια μέχρι ο διευθυντής ειδήσεων του MEGA, Χρήστος Παναγιωτόπουλος, να παραδεχτεί ότι το ρεπορτάζ ήταν στημένο: «Μπορεί να μην είχα καμιά συμμετοχή στον άθλιο χειρισμό, αλλά ως διευθυντής -εξ αντικειμένου- είχα την τελική ευθύνη. Υπέβαλα την παραίτησή μου, η οποία δεν έγινε δεκτή. Ταυτόχρονα, όμως, δεν δέχθηκα ούτε την παραίτηση του παραγωγού, παρότι οι εξηγήσεις του έδειξαν ότι βρισκόταν σε πλήρη σύγχυση». Από ποιόν άραγε δεν έγινε δεκτή η παραίτηση; Για ποιο λόγο; Γιατί το MEGA δεν ανασκεύασε δημόσια την ίδια στιγμή; Γιατί η δημόσια συγνώμη ήρθε το 2011;.

Το φαινόμενο φυσικά δεν είναι ελληνικό, πόσο μάλλον Κηφισιώτικο. Στις 27 Ιουνίου του 1994 το γνωστό περιοδικό TIME κυκλοφόρησε με εξώφυλλο την φωτογραφία του J. Simpson, Αμερικάνου αθλητή, που κατηγορείτο για την δολοφονία της γυναίκας του. Την ίδια ημέρα κυκλοφόρησε και το περιοδικό NEWSWEEK που χρησιμοποίησε την ίδια φωτογραφία από την στιγμή της σύλληψής του. Το περιοδικό TIME όμως είχε επέμβει στη φωτογραφία κάνοντας τον Simpson αρκετά πιο μαύρο προκειμένου να ενισχύσει το φυλετικό προφίλ του κατηγορούμενου. Η ιστορία πήρε τεράστιες διαστάσεις στην Αμερική και οδήγησε στην απόλυση του photo editor και την δημόσια απολογία εκ μέρους του περιοδικού.

Η κατασκευή και η παραποίηση ειδήσεων υπηρετεί πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα. Ο έλεγχος της κοινής γνώμης είναι απολύτως απαραίτητος για την διατήρηση της εξουσίας. Στη Μεγάλη Βρετανία πριν από λίγα χρόνια αποκαλύφθηκε ότι το υπουργείο Εξωτερικών διατηρούσε ειδικό ταμείο για «δράσεις προπαγάνδας» που μόνο το 2001 είχε δαπανήσει 340 εκατομμύρια βρετανικές λίρες (427 εκατ. ευρώ). Στις Ηνωμένες Πολιτείες ο δημοσιογράφος David Barstow δημοσίευσε στους NYT το 2005 μια έρευνα σύμφωνα με την οποία ο George Bush Jr είχε ιδρύσει μια υπηρεσία «δημοσίων σχέσεων» που κατασκεύαζε ρεπορτάζ τα οποία προωθούσε σε τηλεοπτικούς σταθμούς. Σύμφωνα με το ρεπορτάζ, για το οποίο ο Barstow βραβεύτηκε με το βραβείο Πούλιτζερ, τουλάχιστον 20 κρατικές υπηρεσίες των ΗΠΑ χρησιμοποίησαν αυτή την υπηρεσία για να προωθήσουν μέσω πολλών εκατοντάδων «έτοιμων ειδήσεων» τα συμφέροντά τους.

Τι είναι χειρότερο άραγε; Μια διαφήμιση της γνωστής γιγαντο-εταιρείας με τα κινέζικα παιχνίδια και την Κατερίνα Στανίση ή πέντε λεπτά με τον Άδωνη Γεωργιάδη στο ραδιόφωνο ή στην τηλεόραση; Διαλέγω το πρώτο! Διότι ο Άδωνης είναι μοναδικός να σου λέει πράγματα που αποδεικνύονται τελικά φριχτά παραμύθια. Τον θυμάμαι κάποια τέλη Απριλίου νομίζω, Υπουργό Υγείας, να μας λέει ότι τα νοσοκομεία θα κλείσουν για ένα μήνα το πολύ και θα ανοίξουν ξανά αγνώριστα (εντάξει σε αυτό δεν έπεσε έξω). Και δίπλα του οι γνωστοί αβανταδόροι δημοσιογράφοι να επαναλαμβάνουν, κάτι σαν βουδιστικό μάντρα: «Ο Άδωνης, ο μόνος που δουλεύει» (δεν είχαν πέσει κι αυτοί έξω. Ως προς το δούλεμα). Έτσι το νοσοκομείο των Πατησίων μένει κλειστό και ανενεργό.

Αλλά μην πάμε μακριά, εδώ στην Κηφισιά, πάνε 2 μήνες που η «εμπεριστατωμένη» Κηφισιά πληροφορούσε το αναγνωστικό κοινό της ότι τα εγκαίνια του παρκινγκ στην πλατεία πλατάνου θα γίνουν την 1^η Αυγούστου. Δεν είναι μόνο αυτά της συγκεκριμένης εφημερίδας. Με αυτές τις ποταπές νοοτροπίες πώς να μην είναι σε αυτό το χάλι η πόλη;

Στη πόλη μας έχουμε μεγάλη εμπειρία από κατασκευασμένα ρεπορτάζ που εκπορεύονται από οικονομικά συμφέροντα. Ωστόσο στις δυτικές χώρες όταν αποκαλύπτεται η κατασκευή ειδήσεων «πέφτουν κεφάλια».

Θα μπορούσα να αραδιάζω επί ώρες αντίστοιχα παραδείγματα. Αυτό όμως που θέλω να σημειώσω δεν είναι η κακή ποιότητα της παγκόσμιας δημοσιογραφίας. Είναι μάλλον φυσιολογικό οι κυβερνήσεις, διοικήσεις και οι κάθε είδους παράγοντες να επιθυμούν την παρουσίαση της «δικής τους αλήθειας» και είναι απόλυτα φυσιολογικό να βρίσκονται πρόθυμοι δημοσιογράφοι που κινούμενοι είτε από τα χρήματα, είτε απλά από άλλου είδους συμφέροντα αναλαμβάνουν να επηρεάσουν την κοινή γνώμη.

Αυτό που κάνει τη διαφορά όμως στη πόλη μας είναι η έλλειψη ντροπής. Τα μέσα, εφημερίδες θάβουν τις υποθέσεις και καλύπτουν τους δημοσιογράφους ακόμα και όταν πιάνονται στα πράσα, όπως στην περίπτωση του πάρκινγκ ή τις κεραίες κινητής τηλεφωνίας. Κανείς δεν παραιτείται, κανείς δεν απολύεται για λόγους δεοντολογίας. Αντίθετα πολλοί απολύονται ακριβώς επειδή αρνούνται να μετατραπούν σε κονδυλοφόρους της γραμμής του εκάστοτε μέσου.

Ίσως να έχει έρθει η ώρα να δημιουργηθεί ένα σχήμα που δεν θα εξαρτάται άμεσα ή έμμεσα από την εκάστοτε διοίκηση το οποίο θα έχει ως στόχο την διαφύλαξη του ιερότερου αγαθού σε μια δημοκρατία: αυτό της ενημέρωσης. Αναρωτιέμαι δηλαδή μήπως ήρθε η ώρα να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους αφενός όσοι πραγματικά σέβονται το λειτούργημα της δημοσιογραφίας αλλά κυρίως αυτοί που έχουν το μεγαλύτερο συμφέρον από μια πιο υγιή ενημέρωση: Εσείς.