του Έκτορα-Ξαβιέ Δελαστίκ
Δημοσιογραφικές αποκαλύψεις περιγράφουν τρεις πυλώνες της ισραηλινής προπαγάνδας αυτού και του επόμενου διαστήματος: εξαγορά influencers, χρήση Τεχνητής Νοημοσύνης, bots. Σήμερα εξετάζουμε αν πρόκειται για κάτι καινούριο, αν έχει αποτέλεσμα και τί πάει να πει «αποτελεσματικότητα». Χωρίς να ξεχνάμε πως τα εμπλεκόμενα πρόσωπα κόβουν τιμολόγια ως απολογητές γενοκτονίας. Ή ότι η στήριξη των Η.Π.Α. στη γενοκτονία είναι διακομματική.
6.000-7.300 δολάρια η κάθε ανάρτηση
Όπως διαβάζουμε στο ρεπορτάζ του Responsible Statecraft, η εταιρία Bridges Partners η οποία εργάζεται για το ισραηλινό Υπουργείο Εξωτερικών έστειλε μια σειρά τιμολόγια με θέμα “Influencer Campaign” στο Havas Media Group Germany. Ο λόγος για τον οποίο γνωρίζουμε την εκστρατεία είναι πως η Bridges Partners LLC έχει έδρα στις Η.Π.Α., οπότε και υποχρεούται να καταγράψει με ειδικό τρόπο τη μισθοδοσία προσώπων που ασχολούνται με πολιτικές εκστρατείες και προπαγάνδα.
Με τη δύναμη της γραφειοκρατίας και την ανάλυση εξόδων του ιδρύματος Quincy, υπολογίζεται πως το ποσό 900.000 δολαρίων αφορά μια ομάδα συνολικά 14-18 influencers με παραδοτέο 75-90 αναρτήσεις υπέρ του Ισραήλ. Μετά τις διάφορες κρατήσεις, προκύπτει μια πληρωμή 6.143 έως 7.372 δολάρια για την κάθε ανάρτηση. Σημειώνουμε πως η καταγραφή αυτή δε δίνει καμία πληροφορία για το ακριβές περιεχόμενο ή τους λογαριασμούς των ανθρώπων που θα αναλάμβαναν το πλυντήριο της ισραηλινής κυβέρνησης.
Σε αυτό το σημείο πρέπει να σημειώσουμε πως αυτή η πρακτική κάθε άλλο παρά καινούρια είναι. Από τα πλείστα παραδείγματα που υπάρχουν, θα θυμίσουμε την περίοδο των ταξιδιωτικών απαγορεύσεων λόγω COVID, το 2021. Μια σειρά influencers συνέχιζαν να κάνουν αναρτήσεις ταξιδιωτικών προορισμών, παρ’ όλο που δε μπορούσαν από φυσικής απόψεως να τους επισκεφθούν.
Η προσοχή του Info-War όμως εστιάστηκε στις περιπτώσεις όπου αυτό δεν ήταν απλά (αυτο)διαφημιστική τακτική, αλλά οργανωμένη προσπάθεια καλλωπισμού του καθεστώτος της Σαουδικής Αραβίας. Όπως και σίγουρα γνώριζαν, καθώς ήταν ακόμα νωπές οι μνήμες της δολοφονίας του δημοσιογράφου Jamal Khashoggi κατ’ εντολή του οίκου των Σαούντ το 2018. Υπενθυμίζουμε επίσης πως υπάρχουν σοβαρές υπόνοιες πως στη δολοφονία αυτή εμπλέκεται απ’ ευθείας το λογισμικό Pegasus της NSO GROUP, το οποίο έχει χρησιμοποιηθεί για παρακολουθήσεις και στην Ελλάδα.
Προπαγάνδα τεχνητής νοημοσύνης
Η δεύτερη αποκάλυψη βρίσκεται από τεχνικής απόψεως στον αντίποδα. Επιστρέφοντας ξανά στο Havas Media Group, μια άλλη συνεργαζόμενη με αυτό εταιρία δημοσίων σχέσεων είναι η αμερικανική εταιρία Clock Tower X LLC, η οποία ανήκει στο μπλοκ των συντηρητικών. Στα τέλη Αυγούστου έκλεισε συμβόλαιο 6 εκατομμυρίων δολαρίων, με το Responsible Statecraft να εκτιμά πως το 80% του ποσού θα κατευθυνθεί στη δημιουργία υλικού με στόχο τη γενιά Gen Z, στην οποία η δημοτικότητα τη γενοκτονίας είναι η μικρότερη, σχεδόν 9%.
Σε αυτό το συμβόλαιο όμως έχουμε μια σημαντική καινοτομία στον προπαγανδιστικό οπισθοδρομισμό: την υλοποίηση «ιστοσελίδων και περιεχομένου ώστε να δημιουργηθεί πλαισίωση περιεχομένου στις συζητήσεις με το Chat GPT». Σε απλά ελληνικά, πρόκειται για τη γνωστή τακτική του κατακλυσμού του διαδικτύου με προπαγανδιστικό περιεχόμενο, αλλά με νέο πλέον στόχο. Όπως έχουμε περιγράψει στο παρελθόν, η λειτουργία των συστημάτων παραγωγής λόγου, όπως το Chat GPT, απαιτεί την τροφοδοσία τους με τεράστιες ποσότητες κειμένου που έχει παραχθεί από ανθρώπους. Από εκεί και πέρα, απαντούν μηρυκάζοντας αυτό το κείμενο για να συνθέσουν μια πρόταση λέξη-λέξη.
Η συγκεκριμένη τακτική βασίζεται στη δομική λογοκλοπή πάνω στην οποία βασίζεται ολόκληρος αυτός ο τομέας τεχνολογίας: για να αποφύγουν να πληρώσουν δικαιώματα και προσωπικό, οι εταιρείες που παράγουν γλωσσικά μοντέλα απλώς «χτενίζουν» το διαδίκτυο για καλοχτισμένες ιστοσελίδες με αρκετό κείμενο, αντιγράφουν τα περιεχόμενά τους, τα καθαρίζουν και τα χρησιμοποιούν. Αυτός ακριβώς ο λόγος για τον οποίο η OpenAI έπρεπε να φτιάξει ειδικά “φίλτρα” τα οποία κόβουν συνεχώς το ρατσιστικό, σεξιστικό κ.ο.κ. οχετό που φυσιολογικά παράγει το Chat GPT, καθώς αποτελεί συστατικό στοιχείο της λογοκλοπής τους.
Το αποτέλεσμα της τακτικής αυτής είναι πως μπορεί να αρκούν μερικές χιλιάδες προπαγανδιστικές ιστοσελίδες με μηδενική επισκεψιμότητα ώστε να επηρεαστούν τα αποτελέσματα οποιασδήποτε απάντησης δίνουν μελλοντικές εκδόσεις γλωσσικών μοντέλων στους χρήστες τους. Αρκεί το να έχουν πιαστεί στην «απόχη» των εταιρειών που επιθυμούν να αλιεύσουν δωρεάν δεδομένα για να γίνει επιτυχημένη τακτική. Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι πως η αντιμετώπιση αυτής της προσέγγισης θα απαιτούσε μια συνεχώς ανανεούμενη και βαθιά πολιτική «μαύρη λίστα» των προπαγανδιστικών ιστοσελίδων. Όσο για την επιτυχία της, πολλοί έχουμε παρατηρήσει πως πλέον σχεδόν κάθε αναζήτηση στη Google έχει ως πρώτη απάντηση την περίληψη που παράγει το γλωσσικό μοντέλο Gemini που της ανήκει. Πράγμα που σημαίνει πως μελλοντικά, σε κάθε αναζήτηση που αφορά την πολιτική του Ισραήλ υπάρχει πιθανότητα η πρώτη απάντηση να είναι η προπαγάνδα του σχετικού Υπουργείου.
Η «υπόγα» των Δημοκρατικών των Η.Π.Α. στηρίζει τη γενοκτονία
Βάσει της ίδια νομοθεσίας έχουμε στοιχεία για τη στήριξη και του μηχανισμού των Δημοκρατικών στην ισραηλινή προπαγάνδα. Πρόκειται για την εταιρία δημοσίων σχέσεων SKDKnickerbocker LLC, η οποία ανήκει στο φάσμα του κόμματος των Δημοκρατικών. Έναντι 600.000 δολλαρίων ανέλαβε μια σειρά έργων από τον Απρίλιο του 2025, τα οποία περιλαμβάνουν εκπαίδευση προσώπων που θα μετέφεραν τη γραμμή του Υπουργείου Εξωτερικών του Ισραήλ στο πώς να κάνουν δημόσιες εμφανίσεις, καθώς και έρευνες για την αποτελεσματικότητα της διάχυσης της γραμμής τους.
Το υποέργο όμως που εδώ μας αφορά είναι η υλοποίηση ενός προγράμματος βασισμένου σε bots για τη δημιουργία τεχνητής πλημμύρας των μηνυμάτων του ισραηλινού Υπουργείου Εξωτερικών σε Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (TikTok, Instagram, LinkedIn, YouTube). Η ίδια η τακτική δεν είναι κάτι καινούριο. Είναι από καιρό μελετημένο φαινόμενο το πώς οι λίγοι άνθρωποι που διαμορφώνουν γνώμη παρακολουθώντας μια δημόσια ηλεκτρονική αντιπαράθεση, τείνουν να υιοθετούν την άποψη της πλειοψηφίας.
Οι τακτικές αυτές δεν είναι απλώς θέμα ακαδημαϊκό ή διαφημιστικό – η στρατιωτική βάση Έγκλιν (Eglin) στη Φλόριντα των Η.Π.Α. ειδικεύεται στη μελέτη τεχνικών ηλεκτρονικής προπαγάνδας. Άλλωστε αυτήν την τακτική ακολουθούσε η πιλοτική μάλλον εφαρμογή “ACT.IL”, υποστηριζόμενη από ιδρύματα συνδεόμενα όχι απλά με την ισραηλινή κυβέρνηση, αλλά με το άμεσο περιβάλλον Νετανιάχου. Πλέον, με τα bots να μπορούν να παράγουν αναρτήσεις σε ρυθμό 24/7, γίνεται εύκολο να δημιουργηθεί η εντύπωση ομοβροντίας απόψεων με το ελάχιστο δυνατό κόστος. Το κόστος μπορεί να μειωθεί επιπλέον με τη συμβολή γλωσσικών μοντέλων, ώστε να μειωθούν ακόμα και οι απαραίτητοι κειμενογράφοι (συνθηματογράφοι; γενοκτονογράφοι;) στο ελάχιστο δυνατό.
Τί επιφυλάσσει το μέλλον;
Από τις τρεις οδούς προπαγάνδας που περιγράψαμε, παρατηρούμε αμέσως μια πολύ σαφή διαίρεση που αφορά και την Ελλάδα άμεσα. Η στρατολόγηση influencers είναι ένα μάλλον παρωχημένο μέτρο, το οποίο δεν πρόκειται να επεκταθεί στη δική μας πολιτική σκηνή λόγω… κόστους. Αντί αυτού, υπάρχει ένα οικοσύστημα προσώπων με ηλεκτρονική παρουσία τα οποία σιτίζονται σε μόνιμη βάση με άμεσους ή έμμεσους τρόπους από την κυβέρνηση με χρήματα του δημοσίου (όπως π.χ. η περίπτωση της εταιρίας Blue Skies). Ως εκ τούτου, η στρατολόγηση επαγγελματιών influencers περισσεύει σε μια μικρή χώρα όπου η οσφυοκαμψία σε δημόσια θέα αποτελεί μάλλον «κλειστό επάγγελμα».
Αντιθέτως όμως, οι άλλες δύο τακτικές, οι «στρατοί από bots» και ο επηρεασμός των εφαρμογών παραγωγής λόγου είναι προσεγγίσεις που έχουν επιχειρηματικό και πολιτικό ενδιαφέρον. Με δεδομένη τη βιομηχανία εξαγωγής συστημάτων που προορίζονται για χρήση κατά πολιτών με πολιτικά κριτήρια υπό την αιγίδα του ισραηλινού Υπουργείου Αμύνης, είναι μάλλον πιθανό να δημιουργηθούν οι εταιρίες-βιτρίνες που θα προσφέρουν αυτές τις υπηρεσίες στο εγχώριο πολιτικό προσωπικό, με το αζημίωτο.
Το πιο πιθανό πεδίο στο οποίο θα δούμε τέτοιες τακτικές προπαγάνδας το επόμενο διάστημα εκτιμούμε πως είναι το real estate της Παλαιστίνης. Με την αναγνώριση από μέρους αρκετών «διστακτικών» κρατών της ύπαρξης παλαιστινιακού κράτους, έχει ανοίξει μια διελκυστίνδα για το ποιός θα εκδίδει οικοδομικές άδειες κατά την περίοδο ανοικοδόμησης της Παλαιστινιακής γης. Με το γνωστό κτηνώδη του τρόπο, ο Υπουργός Οικονομικών Σμότριχ έχει ήδη περιγράψει το πλάνο του να γίνει ο διαμοιρασμός της γης μεταξύ Η.Π.Α. και Ισραήλ και από την αρπαγή της γης να ξεκινήσουν οι προσοδοφόρες μεταπωλήσεις της. Αυτή η διαδικασία θα κρατήσει χρόνια και θα απαιτήσει μια ακόμα πιο ολοκληρωτική εκστρατεία προπαγάνδας, καθώς οι διάφορες εταιρίες real estate θα θέλουν να επενδύσουν διατηρώντας μια άφθαρτη δημόσια εικόνα.
Τί μπορούμε να κάνουμε;
Δυστυχώς είναι μάλλον αδύνατο αυτές οι τρεις προσεγγίσεις στην προπαγάνδα να αντιμετωπιστούν με απλά, αυτόματα μέτρα τύπου «μαύρης λίστας». Ο κοινός τους παρονομαστής είναι πως προσπαθούν από κάθε πιθανή ή απίθανη πηγή να διαγκωνιστούν για την προσοχή μας, με σκοπό όχι να μας πείσουν, αλλά να αποκλείσουν κάθε διαφορετικό μήνυμα. Πρόκειται για τακτικές που σκοπεύουν στην ποσότητα, όχι στην ποιότητα. Οπότε και η αντιμετώπισή τους δε μπορεί παρά να στοχεύει στην ποιότητα.
Η παλιά και δοκιμασμένη τακτική της σφαιρικής ενημέρωσης απαιτεί χρόνο και κόπο. Γι’ αυτό το λόγο γίνεται όλο και σημαντικότερο το να προστατεύονται και να στηρίζονται τα ενημερωτικά εγχειρήματα που λειτουργούν με ανοιχτές τις πηγές των πληροφοριών που παρουσιάζουν, καθώς και οι πένες που αποδεικνύονται σε βάθος χρόνου αξιόπιστες. Είναι πραγματικά πολύ ξεκούραστη μια γρήγορη αναζήτηση για ένα θέμα της επικαιρότητας. Πρέπει όμως να αναρωτηθούμε:
- Τί εκπροσωπεί το μέσο που παρουσιάζει μια θέση;
- Ανάλογα με την αδρή πολιτική του θέση, ποια πλευρά του θέματος περιμένουμε να αποκρύψει;
- Τί λένε αντιπαραθετικές πηγές για το ίδιο θέμα;
- Πώς αξιοποιεί τα διαθέσιμα στοιχεία κάθε πηγή ενημέρωσης;
- Υπάρχουν πρόσωπα εμπιστοσύνης τα οποία να παρουσιάζουν αναλυτική δουλειά για τα στοιχεία που είναι διαθέσιμα;
- Είναι το κείμενο που διαβάζουμε γραμμένο με έναν τρόπο που οι ισχυρισμοί του να μπορούν να αποδειχθούν ορθοί ή λανθασμένοι;
- Μας βγαίνει ενδόμυχα η επιθυμία να αποδεχτούμε το κείμενο επειδή συμφωνεί με ό,τι ήδη πιστεύαμε;
Με τις σημερινές τακτικές προπαγάνδας, καλούμαστε όλοι να αναπτύξουμε βασικές ερευνητικές δεξιότητες για έναν απλό λόγο. Όποια και να είναι η εκάστοτε πολιτική σύγκρουση, η ανθρώπινη κοινωνία ψάχνει στα τυφλά ένα δρόμο προς το μέλλον. Δεν πρόκειται να τον βρει αν δεν έχουμε μια στοιχειώδη συμφωνία για το ποια είναι η πραγματικότητα στην οποία ζούμε και κινούμαστε.
Και θυμόμαστε πάντα, στην εποχή των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης, δεν υπάρχει το «ο κόσμος όμως λέει».
Πηγή: infowar
