Βλαντίμιρ Λένιν - Ο θάνατός του και η διαδοχή του από από τον Στάλιν
Η διαδοχή του Βλαντίμιρ Λένιν από τον Στάλιν και όσα συνέβησαν πριν και μετά τον θάνατο του πρώτου ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης
Στις 21 Ιανουαρίου 1924, ύστερα από μακροχόνια προβλήματα υγείας, πεθαίνει ο Βλαντίμιρ Ιλίτς Ουλιάνοφ, παγκοσμίως γνωστός ως Λένιν, ηγέτης της ρωσικής Οκτωβριανής Επανάστασης ενάντια στην τσαρική εξουσία, και ηγέτης και ιδρυτής της Σοβιετικής Ένωσης.
Το «ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ» της 23ης Ιανουαρίου αναγγέλλει τον θάνατο του Λένιν και, σε μια εποχή που ο Κομμουνισμός και κατ’ επέκταση η Σοβιετική Ένωση θεωρούνταν από τον δυτικό αστικό κόσμο ως η μεγαλύτερη απειλή, δίνει για τον ρώσο ηγέτη μια σαφέστατη εικόνα.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 23.1.1924, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
«Ο Λένιν λοιπον απέθανε. Αυτήν την φοράν η πληροφορία είναι αληθής. Ασθενής από πολλών μηνών υπέκυψεν ήδη εις το μοιραίον
»Ασθενής από πολλών μηνών υπέκυψεν ήδη εις το μοιραίον. Όσον και αν εγένετο ο στόχος της κατακραυγής του αστικού κόσμου, όσον και αν απεδόθησαν εις αυτόν εγκληματικαί και δικτατορικαί τάσεις, το αναμφισβήτητον είνε ότι υπήρξεν μία των μεγαλειτέρων φυσιογνωμιών της εποχής μας, αν όχι η μεγαλειτέρα.
»Οι φίλοι και οι θαυμασταί του πιστεύουν ότι τοιαύται φυσιογνωμίαι μόνον ανά 500 έτη παρουσιάζονται επί της Γης. Αυτός ούτος ο μέγας Μάξιμος Γκόρκυ, επίσης ο Καμένεφ, επίστευσαν επί το υπεράνθρωπον της φυσιογνωμίας του Λένιν. Και ένα μέγα μέρος του Ρωσσικού Λαού τον ελάτρευσεν ως άγιον.
»Οιωνδήποτε κοινωνικών αρχών και αν είνε κανείς, δεν ημπορεί να παρίδη τα γεγονότα ταύτα. Η ομολογία της μεγάλης, της ισοθέου επιρροής την οποίαν ήσκησεν ο Λένιν επί μιας μεγάλης μερίδος του Ρωσσικού Λαού δεν σημαίνει βέβαια και αποδοχήν των αρχών του.
»Άλλως τε, όταν το μοιραίον τέρμα τίθεται εις την ζωήν ενός ανθρώπου, προβάλλει επιτακτική η ανάγκη να παραμερίζωνται αι συκοφαντίαι και τα μυθεύματα, ίνα κριθή μετ’ αμεροληψίας το έργον του.
Ιεραπόστολος»Ο Λένιν υπήρξεν ο αγνός ιεραπόστολος εις την κήρυξιν των ιδεών του σοσιαλισμού, και τούτο πρέπει να του αναγνωρισθή ασχέτως τού ότι οι πολλοί πιστεύουν εις το πεπλανημένον των ιδεών τούτων.
»Ακριβώς δε εις το γεγονός αυτό οφείλεται η επικράτησις του Μπολσεβικικού καθεστώτος παρ’ όλας τας αντιδράσεις και τας απηνείς καταδιώξεις της τύχης διά της σιτοδείας και των επιδημιών. Θεμέλιον του Μπολσεβικισμού πρώτον και μέγα υπήρξε το ηθικόν κύρος του Λένιν.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 24.1.1924, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
»Ηθικόν και αγνόν τον επίστευσαν πάντες οι Ρώσσοι κομμουνισταί. Δεν υπήρξε τυχοδιώκτης, όπως υπήρξαν πολλοί των συναγωνιστών του. Δεν ήτο ο άνθρωπος που ήθελε να ψαρεύση εις τα θολά νερά. Ήτο ο άνθρωπος που είχε γνωστόν παρελθόν και που δεν εδίσταζε ν’ αποκαλύπτη τους στοχασμούς του διά το μέλλον.
»Όταν εσκέφθη να κηρύξη την πρώτην Μπολσεβικικήν επανάστασιν του Ιουνίου του 1917 κατά της Δημοκρατίας του Κερένσκυ, δεν συνωμότησεν εν κρυπτώ. Ωργάνωσε τους οπαδούς του και στηρίζων τας ελπίδας του εις την ενίσχυσιν της μάζης ετοιχοκόλλησεν εις πάσαν γωνίαν των οδών της Πετρουπόλεως ότι μετά μίαν εβδομάδα θα επανεστάτει· ώριζε την ημέραν και την ώραν της εκρήξεως της επαναστάσεώς του.
»Είχεν, είπομεν, το παρελθόν του γνωστόν. Έζησεν επί μακρά έτη εις τον “Οίκον των Νεκρών” του Δοστογιέφσκυ, εις τας τρομεράς εξορίας της Τσαρικής Σιβηρίας. Δεν υπήρξεν άνθρωπος τυχαίος και απαίδευτος. Εσπούδασεν, εμελέτησεν, έγραψεν, επεβλήθη διά της μορφώσεως και της πολυμαθείας του μεταξύ των συναγωνιστών του.
(…)
Από φυσικές απόψεως ήτο άνθρωπος μετρίου αναστήματος, ρωμαλαίος με ερυθρούν πρόσωπον ευρώ και στρογγυλόν πλασιούμενον υπό βραχείας γενειάδος, με μύστακας πεσμένους προς τα κάτω, το μέτωπον υψηλόν και εκτεινόμενον προς τα οπίσω διά της φαλάκρας. Βλέμμα ανήσυχον και έξυπνον. Κεφαλή επιβλητική δίδουσα εντύπωσιν μυστικοπαθούς προφήτου.
»Ως συγγραφεύς είνε απλούς, λαϊκός, αλλά βαρύς και δυνατός όπως και η φυσιογνωμία του, αμείλικτος και βίαιος διά τους αντιπάλους, επιβλητικός και αυθεντικός διά τους φίλους.
»Εύγλωττος με λόγους σαφείς και ανεπιτήδευτους ήσκει ακατανίκητον επίδρασιν και εν τινι μέτρω θρησκόληπτον επί της Σλαυϊκής ψυχής.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 24.1.1924, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ»|«ΤΑ ΝΕΑ»
Ο «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ» της 18ης Νοεμβρίου 1982 και ο Σπύρος Θεοδωρόπουλος περιγράφουν όσα συνέβησαν αμέσως μετά τον θάνατο του Λένιν κατά τη διαδικασία διαδοχής του από τον Στάλιν. Ήταν εξάλλου η πρώτη διαδοχή στην ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης που τότε έκανε τα πρώτα της ακόμα βήματα.
«Από το τέλος του 1921, ο Λένιν, καταπονημένος ήδη, ήταν υποχρεωμένος να αντιμετωπίσει και το θέμα της έκτασης των αρμοδιοτήτων των άλλων ηγετών του κόμματος.
»Χωρίς αμφιβολία, αυτός ήταν ένας από τους λόγους, που τον έκαναν να προτείνει τον Ιωσήφ Βησαριόνοβιτς Στάλιν, για τη θέση του γενικού γραμματέα του κόμματος. Δραστήριος, οργανωτικός, ηρωικός και παλιός μπολσεβίκος, ο «Σόσο» (υποκοριστικό του Ιωσήφ, στη γεωργιανή γλώσσα) είναι ένας από τους στυλοβάτες του καθεστώτος.
»Η ανάδειξή του στη θέση του γενικού γραμματέα, δεν παρουσίαζε τίποτα το εξαιρετικό, αν πάρει κανείς υπόψη πως, η θέση αυτή, δεν είχε τότε στην πρωτεύουσα πολιτική σημασία, που πήρε αργότερα.
»Την ίδια εποχή, ο Λένιν – πιστεύοντας στην συλλογική, πολυμελή ηγεσία και για λόγους απόδοσης, αλλά και για να εξασφαλιστεί η ενότητα του κόμματος – προτείνει τον Λέον Τρότσκι, για τη θέση του πρώτου αντιπροέδρου στο Συμβούλιο των Επιτρόπων του Λαού, όπως ονομαζόταν τότε η κυβέρνηση μετά την επανάσταση,
»Ο Τρότσκι αρνείται τη θέση. Γιατί, χωρίς αμφιβολία, θέλει να βρίσκεται εκτός συλλογικής ηγεσίας, για να μπορεί να έχει τα χέρια – αλλά και τη γλώσσα του – ελεύθερη.

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 18.11.1982, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
»Η γνώμη του Λένιν, για τον Στάλιν, αλλάζει αισθητά, τους τελευταίους μήνες του 1922 και στις αρχές του 1923. Γράφει, εκείνη την εποχή, ο Λένιν:
“…ο σύντροφος Στάλιν, από τη στιγμή που έγινε γενικός γραμματέας, συγκέντρωσε στα χέρια του απεριόριστη εξουσία…δεν είμαι σίγουρος αν θα μπορέσει να τη χρησιμοποιήσει πάντοτε με αρκετή περίσκεψη”
»Αυτά γράφτηκαν στις 24 Δεκεμβρίου 1922. Λίγες μέρες αργότερα, ο Λένιν αισθάνεται την ανάγκη να προσθέσει:
“Ο Στάλιν, είναι πολύ βάναυσος. Κι αυτό το ελάττωμα, εντελώς ανεκτό στον κύκλο μας και στις σχέσεις ανάμεσα σ’ εμάς τους κομμουνιστές, παύει να είναι ανεκτό, για τη θέση του γενικού γραμματέα.
“Προτείνω, λοιπόν, στους συντρόφους, να μελετήσουν έναν τρόπο μετάθεσης του Στάλιν απ’ αυτή τη θέση και να διορίσουν κάποιον άλλο, που, απ’ όλες τις απόψεις, θα έχει, σε σύγκριση με το σύντροφο Στάλιν, το πλεονέκτημα να είναι πιο ανεκτικός, πιο εντάξει, πιο ευγενικός και πιο προσεκτικός απέναντι στους συντρόφους, λιγότερο ιδιότροπος κλπ”.
»Αλλά, παρά τις προτάσεις αυτές του Λένιν, ο Στάλιν μένει αμετακίνητος στη θέση του γενικού γραμματέα. Και, εφαρμόζοντας εντελώς αντίθετες μεθόδους από το Λένιν, ο Στάλιν, αρχίζει, σιγά – σιγά, αλλά μεθοδικά, να εξουδετερώνει ή να εξοντώνει όλα τα γύρω του ανώτατα στελέχη του κόμματος.
»Για να φτάσει, πέντε χρόνια, μετά τον θάνατο του Λένιν, το 1929, αλλά και τα κατοπινά χρόνια να στερεώσει την απόλυτα μονοπρόσωπη δικτατορική του εξουσία.

Ιωσήφ Στάλιν, 1943
»Ας κάνουμε μια αντιπαράθεση: Ο Λένιν, παρά τις βίαιες διαμάχες του με τον Τρότσκι, από το 1902 ως το 1914, συνεργαζόταν στενά μαζί του, καθημερινά, από το 1917 ως το 1923. Γιατί γνώριζε τα τεράστια προτερήματά του και πίστευε πως ήταν προτιμότερο να τα χρησιμοποιήσει στην υπηρεσία της επανάστασης, παρά να τα στρέψει εναντίον της.
»Ο Λένιν πολέμησε τον Καμένεφ και το Ζηνόβιεφ, που είχαν διαφωνήσει με την Οκτωβριανή Επανάσταση. Αλλά, συνεργάστηκε πολύ μαζί τους, στην ηγεσία του κόμματος. Ο Λένιν κατέκρινε βίαια τον Μπουχάριν, που είχε εξελιχτεί σε “αριστερό κομμουνιστή”, τις μέρες της υπογραφής της Συνθήκης του Μπρεστ- Λιτόφσκιε (συνθηκολόγηση της Σοβιετικής Ένωσης με τη Γερμανία και τους συμμάχους της στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο) το 1917. Αλλά, εξακολούθησε να τον εκτιμάει και να συνεργάζεται μαζί του.
»Αντίθετα, ο Στάλιν, ενώ ξεκινάει, μετά το θάνατο του Λένιν, ως μέλος της συλλογικής ηγεσίας – ήδη πριν από το 12ο Συνέδριο του Σοβιετικού ΚΚ (17-25 Απριλίου 1923) έχει σχηματιστεί ένας ηγετικός πυρήνας στην Κεντρική Επιτροπή του κόμματος, από τον ίδιο το Στάλιν και τους Ζηνόβιεφ και Καμένεφ – εξουδετερώνει, όπως είπαμε, ή εξοντώνει όλους όσοι θα ήταν δυνατό να απειλήσουν ή να αμφισβητήσουν τη δική του μονοπρόσωπη ηγετική θέση.
»Θα αναφέρουμε μόνο τους πιο σημαντικούς από τους συνεργάτες του Λένιν, που εκτελέστηκαν, αφού κατηγορήθηκαν ως προδότες, δολοφονήθηκαν ή πέθαναν στις φυλακές, την εποχή της δικτατορίας του Στάλιν:
Ποιοι βγήκαν από τη μέση»Λέον Τρότσκυ: Δημιουργός του Κόκκινου Στρατού κα νικητής του εμφυλίου πολέμου εναντίον των Λευκορώσων. Κατηγορήθηκε ως προδότης, εξορίστηκε, διέφυγε στο εξωτερικό και, το 1940, δολοφονήθηκε στο Μεξικό, από πράκτορα του Στάλιν.
(…)
»Νικολάϊ Μπουχάριν: Θεωρητικός και στενός συνεργάτης του Λένιν, όπως αναφέρθηκε. Εκλέχτηκε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής το 1917 και εργάστηκε ως αρχισυντάκτης της εφημερίδας “Πράβντα”. (…) To 1938 πιάστηκε, δικάστηκε ως συνωμότης, καταδικάστηκε και εκτελέστηκε.
»Η επίσημη “ιστορία της ΕΣΣΔ”, που εκδόθηκε το 1919, τον χαρακτηρίζει “κάθαρμα, του ανθρώπινου γέννους”.
»Λέον Καμένεφ: Πρόεδρος του Σοβιέτ της Μόσχας επί Λένιν και αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης. Εκτελέστηκε το 1936, ως προδότης.
»Αλεξέϊ Ρύκωφ: Αντιπρόεδρος, επί Λένιν του Συμβουλίου Εργασίας και Άμυνας, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής, από το 1906. Διαδέχτηκε το Λένιν, μετά το θάνατό του, στη θέση του προέδρου της κυβέρνησης. Καταδικάστηκε ως προδότης και εκτελέστηκε το 1938.
»Γκρηγκόρι Ζηνόβιεφ: Μέλος της Κεντρικής, από το 1907. Άμεσος συνεργάτης του Λένιν. Πρόεδρος του Σοβιέτ του Λένινγκραντ και αργότερα πρόεδρος της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Δικάστηκε το 1936, με την κατηγορία του φασίστα, “ομολόγησε” καταδικάστηκε και εκτελέστηκε.
»Αυτοί είναι, όπως είπαμε, οι κυριότεροι “αντίπαλοι του σταλινικού δικτατορισμού”, που εξουδετερώθηκαν από το Στάλιν. Για να στηριχτεί η προσωπική του δικτατορία. Αλλά υπάρχουν και πολλοί πάραπολλοί άλλοι».