Μήπως κινδυνεύουν «τα πιο όμορφα νησιά του κόσμου»;

Το εκπληκτικής ομορφιάς αρχιπέλαγος Λοφότεν στη Νορβηγία έχει γίνει viral για τον καλοκαιρινό ήλιο του μεσονυκτίου. Αλλά καθώς τα νησιά του αντιμετωπίζουν υπερτουρισμό για πρώτη φορά, οι κάτοικοι έχουν ένα σημαντικό μήνυμα για τους επισκέπτες

Αγρια και υπέροχα, τα νησιά του αρχιπελάγους Λοφότεν υψώνονται δραματικά μέσα από τα ταραγμένα νερά της νορβηγικής θάλασσας, 300 χιλιόμετρα μέσα στον Αρκτικό Κύκλο.  «Τα πιο όμορφα νησιά του κόσμου», όπως αυτοαποκαλούνται, προσφέρουν ένα κρεσέντο…  σπάνιων και απόκοσμων τοπίων άγριας φύσης με σμιλεμένους παγετώνες, μαγευτικά βουνά, βαθιά φιορδ, μεγάλες ανεμοδαρμένες παραλίες και γραφικά ψαροχώρια, συνδεδεμένα έντονα με την εποχή των Βίκινγκ. Και μια στάση στην άκρη του δρόμου είναι αρκετή για να πείσει τον Φιλ Τόμας, όπως γράφει στο BBC, ότι αυτός ο χαρακτηρισμός είναι αληθινός. Αυτό που βλέπει δεν είναι μια πανύψηλη βουνοκορυφή ή ένα μαγευτικό φιόρδ.

Μόλις λίγα βήματα μακριά από το χωριό Φλάκσταντ στο νησί Φλάκστντογια, αντικρύζει μια παραλία όπου το χρώμα του νερού αλλάζει από τιρκουάζ σε διαυγές του πάγου καθώς χύνεται πάνω σε βράχους από βασάλτη και άμμο λευκή σαν ζάχαρη. Είναι ένα σκηνικό περισσότερο Αιγαιοπελαγίτικο παρά Αρκτικό, γράφει ο Τόμας στην ιστοσελίδα του BBC, μέχρι βέβαια να δει κανείς την κορυφογραμμή των απόκρημνων βουνών που επιπλέουν πάνω από το φιόρδ, με το τελευταίο χιόνι να κρέμεται στις πλαγιές τους. Από τα τέλη Μαΐου έως τα τέλη Ιουλίου, το Λοφότεν λούζεται από το συνεχές φως της ημέρας, και κάτω από αυτόν τον ατελείωτο καλοκαιρινό ήλιο, τα χρώματα είναι έντονα, σημειώνει. Και καθώς στέκεται στην άμμο, του είναι δύσκολο να φανταστεί κάτι πιο ειδυλλιακό.

Ο 24ωρος ήλιος λούζει αυτά τα νησιά με ένα μοναδικό φως και όπως του λένε οι ντόπιοι, το ψάρεμα όλο το 24ωρο και οι ώρες έναρξης στις 02:00 το πρωί είναι η πεμπτουσία των καλοκαιρινών εμπειριών. Αλλά τα καγιάκ διασχίζουν τα νερά όλες τις εποχές, και οι πεζοπόροι έρχονται όλο το χρόνο για την πανοραμική θέα από τις κορυφές των βουνών στα σιωπηλά φιόρδ και τα ρομαντικά παραθαλάσσια χωριά που ορίζουν τα νησιά, κυνηγώντας τον ήλιο του μεσονυκτίου ή το Βόρειο Σέλας. Κατά καιρούς, οι μόνοι ήχοι που ακούγονται είναι οι κραυγές των πτηνών που ζουν στο νησί: θαλασσαετοί, φρατέρκουλες και άλκες.

Αρκτικός υπερτουρισμός

Το αρχιπέλαγος Λοφότεν αποτελείται από επτά κύρια νησιά στα ανοικτά των βορειοδυτικών ακτών της Νορβηγίας. Ο αυτοκινητόδρομος E10 εκτείνεται σε σχεδόν 175 χιλιόμετρα μέσα από το αρχιπέλαγος, διασχίζοντας τα πέντε μεγαλύτερα, Αουστβόγκαγια, Βεστβόγκαγια, Μοσκενέσογια, Φλάκστντογια και Γκίμσογια, μέσω μιας σειράς από εντυπωσιακά κατασκευασμένες γέφυρες και τούνελ, που επιτρέπουν στους οδηγούς να μετακινούνται με ευκολία ανάμεσα στα νησιά.

Χαρακτηριστικές κόκκινες καμπίνες ψαράδων (Rorbuer) στο ψαροχώρι Ρέινε του νησιού Μοσκενέσογια (Petr Šmerkl/ Wikipedia)

Οι επισκέπτες  δεν είναι κάτι καινούργιο στο Λοφότεν, επισημαίνει ο Φιλ Τόμας στο BBC. Οι Βίκινγκ είχαν εγκατασταθεί στα νησιά, εδώ έφτιαξαν τον πρώτο οικισμό τους στη βόρεια Νορβηγία, προσελκύοντας εμπόρους ακόμη και από την Ισλανδία. Για αιώνες, δεκάδες χιλιάδες ναυτικοί ταξίδευαν εδώ κάθε χειμώνα για να ψαρέψουν Αρκτικό μπακαλιάρο, μια παράδοση που εξακολουθεί να αντικατοπτρίζεται στις κόκκινες καμπίνες των ψαράδων  (rorbuer) οι οποίες όμως τώρα πια αντί για ναυτικούς φιλοξενούν τουρίστες. Και όμως, ο τουρισμός άργησε να έρθει σε αυτή την απομακρυσμένη γωνιά του κόσμου. Αρχισε να αναπτύσσεται σημαντικά μόλις τα τελευταία 20 χρόνια, αρχικά χάρη στη βελτίωση των οδικών και πορθμειακών συνδέσεων.

Στη συνέχεια επιταχύνθηκε καθώς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης άρχισαν να προβάλλουν τα εκπληκτικά τοπία του αρχιοπελάγους  Λοφότεν σε ένα παγκόσμιο κοινό. Τώρα η ομορφιά του δεν είναι πλέον μυστικό και αυτό που κάποτε ήταν ένα εποχικό προπύργιο επιβίωσης και εμπορίου έχει εξελιχθεί σε έναν από τους πιο δημοφιλείς προορισμούς της Νορβηγίας. Το 2023, τα νησιά υποδέχτηκαν περίπου ένα εκατομμύριο επισκέπτες, ή περίπου 40 φορές τον μόνιμο πληθυσμό του Λοφότεν, ο οποίος ανέρχεται σε 25.000 κατοίκους, σημειώνει ο Τόμας στο BBC. Στο μεταξύ οι καύσωνες στην Ευρώπη οδηγούν τους ταξιδιώτες όλο και πιο βόρεια, πέρυσι δε, ξεκίνησαν νέες εποχικές πτήσεις από το Παρίσι, τη Φρανκφούρτη και τη Ζυρίχη, οπότε ο τουρισμός αναμένεται να αυξηθεί ακόμη περισσότερο.

Η αδύναμη νορβηγική κορόνα, εξάλλου, βοηθά στην επισφράγιση της συμφωνίας. Η Αστριντ Χάουγκεν και η Φρίντα Μπεργκ, μόνιμες κάτοικοι του Λοφότεν και οι δύο, εξηγούν στο BBC ότι είναι περήφανες που μοιράζονται το σπίτι τους και καλωσορίζουν τις θέσεις εργασίας (και τα νέα μπαρ και εστιατόρια) που έφερε ο τουρισμός, αλλά αναρωτιούνται αν οι υποδομές μπορούν να ανταποκριθούν. Ανησυχούν επίσης για το αν αυτή η εισροή επισκεπτών θα επηρεάσει το τοπίο και το εύθραυστο οικοσύστημα, που κάνουν το Λοφότεν τόσο ξεχωριστό. Ο Φιλ Τόμας τις συνάντησε στην παραλία Ούνσταντ στη βορειοδυτική γωνία του Βεστβόγκαγια, ένα από τα καλύτερα μέρη του αρχιπελάγους για να απολαύσει κανείς τον ήλιο του μεσονυκτίου, χάρη στην ανεμπόδιστη θέα στον κόλπο.

Ακόμα και στις 23:00, οι σέρφερ παίζουν με τα κύματα. Οι οικογένειες απολαμβάνουν σνακ στα βράχια, ενώ τα παιδιά ουρλιάζουν στα ρηχά καθώς βουτούν στα παγωμένα νερά της Αρκτικής. Και τα βουνά αιωρούνται από πάνω τους πλαισιωμένα από έναν ουρανό λίγο πιο χλωμό από τη θάλασσα. «Οταν ταξίδευα στο εξωτερικό και έλεγα ότι ήμουν από το Λοφότεν, οι άνθρωποι με κοίταζαν με απλανές βλέμμα», λέει η Αστριντ Χάουγκεν στο BBC. «Τώρα έχουν δει φωτογραφίες στο διαδίκτυο και δεν μπορούν να πιστέψουν ότι αυτή είναι η καθημερινή μου θέα». «Αυτό είναι μέρος του προβλήματος», προσθέτει η Φρίντα Μπεργκ. «Αυτό είναι το σπίτι μας, όχι απλώς ένα φόντο για μια selfie στο Facebook.

Οταν οι άνθρωποι πετάνε τα σκουπίδια τους ή μπλοκάρουν τους δρόμους, είναι πολύ απογοητευτικό», τονίζει. Πολλοί κάτοικοι με τους οποίους μίλησε ο άγγλος δημοσιογράφος μοιράστηκαν την ίδια απογοήτευση. Δεν ενοχλούνται μόνο από τον αριθμό των επισκεπτών, αλλά και από τη συμπεριφορά τους, την οποία διαπίστωσε και ο Τόμας κατά τη διάρκεια της εβδομάδας που πέρασε στο Λοφότεν. Τουρίστες σταματούν τα αυτοκίνητά τους για να βγάλουν σέλφι αδιαφορώντας για το μπλοκάρισμα της κυκλοφορίας πίσω τους και στις 8μμ οι ορδές των πεζοπόρων στα μονοπάτια θυμίζουν επιδρομή σε εμπορικό κέντρο, σε αντίθεση με το γαλήνιο περιβάλλον. Αρκετοί ντόπιοι δεν αντέχουν άλλο.

Σε πρόσφατη ραδιοφωνική συνέντευξή του, ο δήμαρχος του Φλάκσταντ, Αϊναρ Μπενγιαμίνσεν, προειδοποίησε για τη μεταβαλλόμενη διάθεση του κόσμου: «Πριν από δέκα χρόνια, ίσως το 2% των κατοίκων μας δεν ήθελαν τουρισμό. Τώρα είναι σχεδόν το 25%», είπε.

Ιστορία δύο χωριών

Οπως συμβαίνει σε πολλά τουριστικά μέρη, οι κάτοικοι του Λοφότεν είναι επίσης απογοητευμένοι επειδή όλο και περισσότερα σπίτια αγοράζονται από πλούσιους ξένους. Μερικά αγοράζονται ως εποχικές αποδράσεις, άλλα μετατρέπονται σε καταλύματα βραχυπρόθεσμης ενοικίασης, και τα χωριά ερημώνουν τον χειμώνα. Σε άλλες περιοχές ολόκληροι οικισμοί έχουν μετατραπεί σε κομψά θέρετρα.

Το Νούσφιορντ, πλέον Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, μοιάζει με καρτ-ποστάλ (visitlofoten.com/en/destination/nusfjord-lofotens-hidden-gem/)

Το Νούσφιορντ, στη νότια ακτή του Λοφότεν, απεικονίζει χαρακτηριστικά αυτή την κατάσταση. Το ιστορικό ψαροχώρι είναι τέλειο σαν καρτ ποστάλ, με αποθήκες κόκκινες και στο χρώμα της ώχρας που βλέπουν στη θάλασσα σκαρφαλωμένες στα βράχια. Και φαίνεται σαν να έχει παγώσει στον χρόνο, τότε που ιδρύθηκε , τον 19ο αιώνα. Ο μόνιμος πληθυσμός του; 22 άτομα. Ο αριθμός των ετήσιων τουριστών; 90.000… Αφότου η αλιευτική βιομηχανία του χωριού μετανάστευσε σε πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές, το κέντρο του Νούσφιορντ έγινε Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, συνδυάζοντας τουριστικά καταλύματα με «ένα ζωντανό μουσείο όπου μπορείτε να αγγίξετε, να νιώσετε και να αναπνεύσετε την ιστορία της παράκτιας Νορβηγίας», σύμφωνα με την τοπική ιστορικό Ινγκριντ Λάρσεν.

Αναμφίβολα, παραμένει μια απόλυτα γοητευτική στάση: το μουσείο, που στεγάζεται σε ένα πρώην εργοστάσιο επεξεργασίας συκωτιού μπακαλιάρου, προσφέρει πληροφορίες για την αλιευτική κληρονομιά του χωριού. Το αναπαλαιωμένο παντοπωλείο σερβίρει εξαιρετικά ψωμάκια κανέλας. Και ο ξύλινος πεζόδρομος είναι αναμφισβήτητα γραφικός. Ο ξεναγός Ερλινγκ Χάνσεν κατανοεί την ανησυχία των ντόπιων, αλλά είναι ρεαλιστής: «Χωρίς τουρισμό, πιθανότατα δεν θα υπήρχε πια το χωριό στο Νούσφιορντ», λέει στο BBC. Αργότερα εκείνη την ημέρα στο Χένινγκσβερ, 80 χλμ. μακριά από το Νούσφιορντ, η αντίθεση είναι έντονη, παρατηρεί ο Φιλ Τομας.

Ακόμα και στις 22:00, το χωριό σφύζει από ζωή καθώς οι ντόπιοι απολαμβάνουν το φως της ημέρας. Εφηβοι συρρέουν στο γήπεδο ποδοσφαίρου, που είναι απίστευτα σκαρφαλωμένο σε μια βραχώδη προεξοχή. Δύο γείτονες βάφουν τις μπροστινές πόρτες τους -ο ένας άσπρη, ο άλλος μπλε- κουβεντιάζοντας.

Το Χένινγκσβερ είναι ένα ψαροχώρι χτισμένο σε μικρά νησάκια που συνδέονται με τη νότια ακτή του Αουστβόγκαγια και σφύζει από ζωή (visitlofoten.com/en/destination/henningsvaer)

Στο λιμάνι, τα εργαλεία κροταλίζουν καθώς οι ψαράδες ελέγχουν τα δίχτυα τους. «Τα ψάρια τσιμπάνε καλύτερα τα μεσάνυχτα», λέει κάποιος χαμογελαστά. Ο τουρισμός υποστηρίζει το 19% των τοπικών θέσεων εργασίας στα νησιά. Οι αλιευτικές εκδρομές όλο το 24ωρο προσφέρουν στους επισκέπτες μια γεύση από την παράδοση και στους ντόπιους μια νέα πηγή εισοδήματος. Το μήνυμα είναι σαφές: οι επισκέπτες είναι ευπρόσδεκτοι, αλλά όπως λέει ο νορβηγός ξεναγός στο BBC, «Δεν είμαστε Αρκτική Ντίσνεϊλαντ».

Μια νέα στρατηγική τουρισμού

Νωρίτερα φέτος, η νορβηγική κυβέρνηση έδωσε στα δημοτικά συμβούλια περιοχών με υψηλό τουρισμό το δικαίωμα να εισαγάγουν φόρο επισκεπτών. Το Λοφότεν σχεδιάζει να τον εφαρμόσει από το 2026. Τα έσοδα θα βοηθήσουν στη χρηματοδότηση υπερφορτωμένων υποδομών, από επιπλέον χώρους στάθμευσης έως σήμανση μονοπατιών που θα παροτρύνει τους πεζοπόρους να μένουν στο μονοπάτι.

Ο δήμαρχος Μπενγιαμίνσεν χαιρετίζει την απόφαση. «Δεν θα χρειάζεται πλέον να επιλέγουμε μεταξύ της ανακαίνισης ενός σχολείου ή του καθαρισμού μετά από τουρίστες», λέει ξερά. Ο φόρος είναι μέρος μιας ευρύτερης, ευγενούς στρατηγικής: Οι τοπικές τουριστικές καμπάνιες περιλαμβάνουν ντόπιους –μεταξύ των οποίων και μαθητές– που ζητούν από τους επισκέπτες να οδηγούν υπεύθυνα, να παίρνουν τα σκουπίδια τους μαζί τους και να μην ενοχλούν την τοπική άγρια ζωή κατά την πεζοπορία. Οι αξιωματούχοι ελπίζουν επίσης να προωθήσουν τουριστικά το Λοφότεν όλο τον χρόνο, μετριάζοντας την καλοκαιρινή αύξηση και αποτρέποντας τις περιοχές να γίνουν πόλεις-φαντάσματα όταν το φως σβήνει.

Πίσω στο Ούνσταντ, το φως μαλακώνει και γίνεται κεχριμπαρένιο.  Ενας μοναχικός σέρφερ καβαλάει ένα επιχρυσωμένο κύμα, ενώ πολλές οικογένειες προσπαθούν -μάταια- να πείσουν τα παιδιά τους ότι το συνεχές φως της ημέρας δεν ακυρώνει την ώρα του ύπνου. «Είναι δύσκολο», λέει η Φρίντα Μπεργκ. «Θέλουμε οι άνθρωποι να αγαπήσουν το Λοφότεν αλλά όχι τόσο πολύ ώστε να σταματήσει να είναι Λοφότεν». Εχει συλλάβει το δίλημμα, παρατηρεί ο Φιλ Τόμας στο BBC. Ο τουρισμός χρηματοδοτεί έργα πολιτιστικής κληρονομιάς που διαφορετικά θα μπορούσαν να εξαφανιστούν, αλλά οι ατελείωτες ημέρες -και τα πλήθη που φέρνουν στα μαγικά νορβηγικά νησιά- δοκιμάζουν την τοπική υπομονή και τις υποδομές.

Παρόλα αυτά, το Λοφότεν είναι σαγηνευτικό. Οι κορυφές παίρνουν φωτιά καθώς ο ήλιος απλώνεται πάνω από τη θάλασσα, προσκαλώντας ήσυχα τον κόσμο να χαλαρώσει, γράφει ο βρετανός δημοσιογράφος στο ταξιδιωτικό ρεπορτάζ του μετά από μια εβδομάδα στο νορβηγικό αρχιπέλαγος. Μέσα σε αυτή τη γαλήνια ομορφιά υπάρχουν σπίτια, σχολεία και επιχειρήσεις. Οι ντόπιοι μαθαίνουν πώς να μοιράζονται τη μαγεία χωρίς να τη χάνουν. Και ελπίζουν ότι οι επισκέπτες τους θα κάνουν κάτι περισσότερο από το να θαυμάζουν τη θέα: ότι θα περπατούν ελαφρά, θα ακούνε προσεκτικά και θα βοηθήσουν στην προστασία αυτού που τους προσέλκυσε εξαρχής.